Bij u in de straat (9): Papiermolenlaan

Profielschets

De Papiermolenlaan is een zijlaantje van de Hereweg en loopt parallel aan de zuidelijke ringweg. De laan mondt uit in de wandelpaden door het wijkplantsoen, dat een afscheiding vormt met de zuidelijke ringweg en de A28.

Bommen Berend

Voor het verhaal over de Papiermolenlaan moeten we terug naar het beleg van Groningen door de bisschop van Münster, plaatselijk beter bekend als Bommen Berend. Hij had in 1672 een vergeefse poging gedaan vanuit het zuiden de stad in te nemen. Daarop besloot het stadsbestuur om Groningen ter hoogte van het toenmalige dorp Helpman beter te beschermen tegen vijandelijke troepen. Deze bescherming (de ‘Helperlinie’) bestond, gezien vanuit het zuiden, uit onder meer een diepe gracht, gewapende bastions en een loopgraaf. De diepe gracht staat nu bekend als het Helperdiepje.

Molen

Op de plek van de loopgraaf werd in 1734 een molen in gebruik genomen voor de bereiding van papier. Om papier te maken, werden lompen met de molen zeer fijn vermalen. Voor de verdere productie was water nodig, wat uit het Helperdiepje werd gehaald. In de negentiende eeuw kwam een andere manier van papier maken op, met behulp van stoommachines, en raakte de papiermolen langzaam zijn functie kwijt. In 1843 werd de papiermolen verkocht, afgebroken en als barkmolen herbouwd in Steenwijk. Rond de molen was inmiddels een buurtschap ontstaan, vernoemd naar de papiermolen.

Begraafplaats

In 1872 werd aan de Hereweg de Rooms-Katholieke begraafplaats geopend, met de ingang aan de Papiermolenlaan. Omdat het terrein binnen de Helperlinie lag, moest de toenmalige Minister van Oorlog hiervoor toestemming geven.

Openluchtzwembad

In 1949 vatte de gemeente het plan op een openluchtzwembad aan te leggen in een parkachtige omgeving. De keus viel op de plek van buurtschap Papiermolen, in de groene gordel van parken in de zuidelijke bestaande en ontworpen wijken (Laanhuizen, Corpus den Hoorn, De Wijert-Noord en Coendersborg/Villapark). De locatie lag dicht bij het centrum en was gemakkelijk te bereiken per fiets, per auto en met de toen nog aanwezige trolleybus. Architect Jac. Koolhaas ontwierp een complex bestaande uit een hoofd-/kleedgebouw met betonnen hellingbanen, vijf bassins, een zittribune, een speel- en zonneweide en een kleuterafdeling. Kenmerkend voor het ontwerp zijn de terugkerende hoekige vormen. Zo vormen de zwembaden en het hoofdgebouw een bijna perfecte vijfhoek. Het totale terrein was 3 ha groot. Koolhaas hield bij het ontwerp al rekening met de toekomstige aanleg van de zuidelijke ringweg. Het hoofdgebouw fungeerde namelijk ook als afscheiding tussen het recreërende publiek en het verkeer.

In 1955 werd openluchtzwembad De Papiermolen in gebruik genomen. Sinds 2010 is het complex een rijksmonument, samen met de voormalige Badmeesterwoning. De Papiermolen valt in de lijst naoorlogse monumenten op als enige wettelijk beschermde openluchtzwembad van de wederopbouwperiode (1940-1965). Het zwembad is een begrip in Groningen en biedt al zestig jaar zwemplezier aan jong en oud.

Meer historische foto's van de Papiermolenlaan.

Inrichting

De Papiermolenlaan is een laan, bestaande uit één rijstrook. De weg voert langs de begraafplaats en komt uit bij het zwembad, waar parkeerplaatsen zijn. Voor het autoverkeer loopt de weg hier dood. Tussen de ringweg en de Papiermolenlaan loopt een fietspad. Ter hoogte van de parkeerplaatsen bij het zwembad kunnen de fietsers onder de zuidelijke ringweg door naar de Rivierenbuurt. Voor voetgangers zijn er wandelpaden door het wijkplantsoen, met daarin enkele vijvers. Dit plantsoen wordt begrensd door de zuidelijke ringweg, het Julianaplein en de A28. Om het zwembad staat een hekwerk.

Ruimte nodig

Het aanzien van de Papiermolenlaan gaat door het project Aanpak Ring Zuid niet wezenlijk veranderen. Wel vraagt de aanpassing van het Julianaplein een groter ruimtebeslag dan het huidige verkeersplein. Het Julianaplein schuift daardoor op naar het zwembadcomplex. Daardoor moest er ook ruimte worden gevonden voor de vijver aan de westkant van het complex. Deze vijver wordt gebruikt voor waterberging en voor overstort van het riool in de Rivierenbuurt als er in korte tijd veel regen valt.

Voor deze aanpassingen is een gedeelte van het wijkplantsoen en van het terrein van zwembad De Papiermolen nodig, zoals staat omschreven in het Tracébesluit (september 2014). Omdat De Papiermolen een Rijksmonument is, is voor deze aanpassingen bovendien een vergunning in het kader van de Monumentenwet nodig. Hiervoor heeft Rijkswaterstaat een omgevingsvergunning aangevraagd. In de aanvraag zijn de gevolgen voor De Papiermolen verder uitgewerkt. Tot 30 september 2015 ligt de ontwerp-omgevingsvergunning ter inzage.

Aanpassingen aan De Papiermolen

De Papiermolen blijft hét openluchtzwembad van Groningen. De bolfoto’s hieronder maken duidelijk wat de gevolgen zijn van de plannen voor Aanpak Ring Zuid voor het complex. De bolfoto’s zijn gebaseerd op het Tracébesluit (2014).

Het terrein van het zwembad wordt met ongeveer 1.300 m2 verkleind, dat is zeg maar één vijfde van een voetbalveld. Dit gaat ten koste van bosschages en een stukje van de ligweide. Het groene karakter van de ligweide blijft zo veel mogelijk behouden, onder andere door de aanleg van een groene wal tussen de ligweide en het nieuwe Julianaplein. De groene wal krijgt de voor het zwembad kenmerkende hoekige vorm, wordt drie meter hoog en wordt beplant met klimop. Deze groene wal moet inkijk voorkomen en biedt intimiteit en beslotenheid aan de ligweide. Deze groene wal komt in plaats van het huidige hekwerk met prikkeldraad. De sloot die hier ligt verdwijnt, zodat de beschikbare ruimte zo goed mogelijk wordt benut.

Uit het geluidsonderzoek valt op te maken dat de bezoekers van De Papiermolen na de ombouw minder last hebben van het verkeersgeluid van de ringweg en de A28. Dat komt onder andere door het toepassen van stiller asfalt en de aanleg van geluidsschermen langs de verbindingsbogen.

Het ontwerp voor de nieuwe situatie is opgesteld in nauw overleg met de Rijksdienst Cultureel Erfgoed en de beheerders van het openluchtzwembad.

Aanpassingen aan het wijkplantsoen

Voor het wijkplantsoen blijft minder ruimte over. Omdat de bergingsvijver zijn oppervlakte moet behouden, krijgt deze een andere vorm. Deze vijver moet voor een deel op het terrein van het zwembadcomplex komen. Ook de wandelpaden in het wijkplantsoen moeten aangepast worden. Omwonenden kunnen hier in de toekomst hun ‘rondje met het hondje’ blijven lopen, rond het zwembadcomplex. Voor elke boom die verdwijnt, komt ook weer een nieuwe boom terug. Uitgangspunt is dat dit zo veel mogelijk in de directe omgeving gebeurt.

Voetgangersbrug

Omdat een deel van de zuidelijke ringweg verdiept wordt aangelegd, komt de ringweg bij De Papiermolen lager te liggen dan nu. Dat betekent dat de fietstunnel tussen de Papiermolen en de Rivierenbuurt moet verdwijnen. In de nieuwe situatie komt er een voetgangersbrug, over de weg heen. Fietsers kunnen hier met de fiets aan de hand oversteken, of gebruikmaken van de Hereweg of de Brailleweg.

De straat tijdens de ombouw

De aanpak van de zuidelijke ringweg gaat naar verwachting eind 2016/begin 2017 van start. Wanneer de aanpassing van het Julianaplein gaat beginnen en hoe lang de werkzaamheden gaan duren, is nog niet precies bekend. De hoofdaannemer die het project zal gaan uitvoeren, gaat namelijk de precieze bouwwijze en de planning van het werk bepalen. Wie de hoofdaannemer wordt, wordt begin 2016 bekend. Duidelijk is wel dat de werkzaamheden aan het Julianaplein flinke hinder gaan veroorzaken voor verkeer en omwonenden. De hoofdaannemer krijgt de opdracht om die overlast zo veel mogelijk te beperken. Hij moet hiervoor een plan maken, dat hij met de omwonenden bespreekt. Zwembad De Papiermolen blijft tijdens de werkzaamheden altijd bereikbaar voor het publiek.

Door: Persbureau Tammeling

“Het zwembad De Papiermolen blijft gelukkig in volle glorie behouden, ook al heeft de aanpak van de zuidelijke ringweg wel enig effect op het terrein van het zwembad. Maar dat het bad en het gebouw volledig behouden blijven, daar zijn we heel erg blij om. Het zwembad is een Rijksmonument waar heel veel Stadjers en zwemmers zéér aan gehecht zijn. We hebben er dan ook nauw op toegezien dat de intimiteit van het zwembad behouden zou blijven, en we zijn tevreden dat dat uitstekend is gelukt.”

Dat betoogt Albert Lubbers, Hoofd Zwembaden bij de Dienst Welzijn, Sport en Recreatie van de gemeente Groningen. Lubbers is binnen de gemeente Groningen hoofdverantwoordelijke voor De Papiermolen, het openluchtbad dat dit jaar haar zestigste verjaardag vierde. En dat zich nog steeds in een behoorlijke populariteit mag verheugen: ook het zojuist afgesloten seizoen kwamen er weer 80.000 bezoekers.

Betrokken

Maar hoe mooi De Papiermolen ook is; het zwembad ligt pal naast de zuidelijke ringweg. Toen Albert Lubbers enkele jaren geleden van de projectorganisatie hoorde dat de zuidelijke ringweg op de schop zou gaan, schrok hij wel enigszins. Maar van begin af aan werd De Papiermolen betrokken bij de planontwikkeling. Volgens Lubbers niet meer dan logisch, gelet op de beschermde status van het zwembad en het bijzondere belang van De Papiermolen voor veel inwoners van Groningen. Anderzijds begrijpt hij dat de zuidelijke ringweg voor de bereikbaarheid van Groningen van grote betekenis is.

“De Papiermolen blijft in volle glorie behouden na aanpak zuidelijke ringweg”

Albert Lubbers

Consessies

”Daarom zijn we de besprekingen in gegaan met als uitgangspunt dat alles bediscussieerbaar zou moeten zijn, maar dat de zwemmers zich wel thuis moeten blijven voelen in De Papiermolen. Nu het plan is uitgewerkt mogen we concluderen dat dat is gelukt. We hebben wel enkele concessies moeten doen. Aan het einde van de ligweide staan namelijk bomen en bosschages, en die zullen verdwijnen. Maar de metalen hekken die er nu staan verdwijnen ook. Er komt een nieuwe groene wal voor in de plaats. Daardoor houdt het zwembad voor bezoekers haar intieme sfeer en wordt het terrein goed ingepast in de omgeving. Bovendien wordt de geluidsoverlast van de ringweg op deze manier getemperd. Ik ben blij dat we op deze manier hebben kunnen meepraten over de herinrichting van het terrein. De belangen van onze bezoekers zijn hiermee naar mijn mening goed gewaarborgd.”

Zichtbaar

Het plan voor de ombouw van de zuidelijke ringweg zou nog een prettig en onverwacht positief neveneffect kunnen hebben. Want de ingang van het zwembad is straks aanzienlijk beter zichtbaar. “De Papiermolen komt straks beter in beeld vanaf de ringweg, en zal vaker op het netvlies van de Stadjers komen. Dat lijkt me winst. Zwemmers zullen denk ik De Papiermolen dus nog vele jaren gebruiken!”, aldus een ‘niet ontevreden’ Albert Lubbers.