TOEN - Tractortram aan de Paterswoldseweg
Onder het nieuwe viaduct aan de Paterswoldseweg zijn twee enorme afbeeldingen aangebracht. Aan de westzijde is de ‘tractortram’ te zien: een tram die werd voortgetrokken door een Ford-Truck. Deze reed tussen 1921 en 1929 vanaf Groningen via Paterswolde naar Eelde.
Op 5 juli 1896 werd de paardentramlijn Groningen-Paterswolde-Eelde geopend. De paardentram bestond uit een tramvoertuig dat over rails liep, voortgetrokken door twee paarden. De rails maakte het voor de paarden makkelijker om het voertuig te trekken dan de oude paardenbussen, die vanaf ongeveer 1880 in de stad te zien waren.
Met deze nieuwe lijn van 10,5 km lang konden bewoners uit de dorpen aan de zuidkant van de stad makkelijker naar hun werk in Groningen. Stadjers konden met de lijn een uitstapje naar 'buiten' maken. De lijn liep van het Zuiderdiep in Groningen, via de Westerhaven en de Paterswoldseweg, via de Groningerweg naar de Hoofdweg in Paterswolde, tot aan de afslag naar de Esweg in Eelde. De hele rit duurde ongeveer twee uur.
GPE
Voor de exploitatie van de lijn was de Tramwegmaatschappij Groningen – Paterswolde – Eelde opgericht, afgekort tot GPE. De paardentram van de GPE was direct een succes. In de eerste zes maanden van haar bestaan vervoerde de GPE ruim 42.000 passagiers tussen Groningen en Eelde. Een enkele reis eerste klasse kostte 50 cent; een enkele reis tweede klasse kostte 35 cent. De wagons van de eerste klasse waren dicht, de wagons van de tweede klasse waren open.
Vooral met mooi weer namen vele mensen vanuit Groningen en omgeving de tram om in Paterswolde hun vrije tijd door te brengen. In de zomermaanden kwam het regelmatig voor dat meerdere overvolle trams met recreanten tegelijkertijd aankwamen in Paterswolde. Zo zorgde de tramlijn voor een enorme stimulans van de recreatie in en om Paterswolde.
Wanneer de temperatuur daalde, werden er in de wagons stoven geplaatst om voor meer comfort te zorgen. Zowel in Eelde als in Groningen stond een grote ketel met daarin 140 liter warm water, dat in de stoven werd gegoten zodat de reizigers in de trams tenminste warme voeten hadden.
Trucks
Na het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog in 1914 werd de inzet van paarden steeds duurder. Zo stegen de kosten voor het voer en voor de stalling behoorlijk. De GPE had veel paarden nodig om de alle wagons te kunnen laten rijden. Daar kwam bij dat een paard na twee tot drie uur vermoeid was en moest worden afgelost. En voor het verzorgen van alle paarden was ook veel personeel nodig. In 1921 werden de paarden daarom vervangen door Ford-trucks.
Eén truck kon twee tot drie wagons trekken en had een snelheid van 20 km/uur. Daardoor duurde een rit van Groningen naar Eelde nog maar 35 minuten. De benzinekosten waren ongeveer een tiende van het bedrag dat de GPE kwijt was aan paardenvoer en stallingkosten. Voor de passagiers hadden de trucks als voordeel dat ze een laadbak hadden waarin fietsen konden worden vervoerd. Wie hiervan gebruik wilde maken, diende dit wel van tevoren op te geven en men moest vooraf betalen. De trucks hadden namen als Be Quick, Pegasus en De Kilometervreter.
Financiële moeilijkheden
Ondanks de inzet van de Ford-trucks kwam de GPE eind jaren ’20 alsnog in financiële moeilijkheden. De paardentram kon niet langer concurreren met de nieuwe, snellere autobus. De komst van de autobus betekende dat het voor de passagiers een stuk makkelijker werd om verder te reizen en andere plaatsen te bezoeken. Ook konden steeds meer mensen zich een fiets veroorloven. Het aantal passagiers dat gebruik maakte van de paardentram van de GPE liep daarom terug. In 1929 werd de trammaatschappij opgeheven. De autobus nam de route van de tram over en zou tot 1938 het openbaar-vervoersmiddel blijven voor reizigers tussen Groningen en Eelde.
Viaduct
Met de foto onder het Paterswoldsewegviaduct brengen we de geschiedenis van de tram weer tot leven. De foto dateert uit 1921 en laat de dan nieuwe tractortram zien. Dankzij deze eenvoudige modernisering van het openbaar vervoer kon de populaire tramverbinding Groningen – Paterswoldseweg – Eelde, ondanks de gestegen kosten voor de paarden, worden voortgezet. En daarmee konden de Stadjers in de jaren '20 van de vorige eeuw blijven recreëren in hun geliefde Paterswolde.
Bronnen
Artikel De Tramweg-maatschappij GPE van De verhalen van Groningen
Wikipedia Tramlijn Groningen-Eelde
Lees ook:
Vanaf de tweede week van januari kunnen inwoners van Groningen een maand lang meedenken en meepraten met de gemeente over het Geheugenpaviljoen, of een ander kunstwerk in het toekomstige Zuiderplantsoen. Mede op basis van de reacties van inwoners besluit de gemeente of het Geheugenpaviljoen er wel of niet komt, al dan niet in aangepaste vorm.
Op donderdag 21 november en vrijdag 22 november planten we bomen aan bij de parallelweg van de westelijke ringweg (N370) ter hoogte van de Laan Corpus den Hoorn. Hierdoor zijn er verschillende afsluitingen rondom de dubbele rotonde Corpus den Hoorn/Stadspark.
De Meeuwerderbaan is vanaf 18 november voor langere tijd afgesloten vanwege werkzaamheden aan de riolering. De werkzaamheden duren naar verwachting tot mei 2025. Gedurende deze periode is de straat niet toegankelijk voor auto’s en fietsers.