TOEN: Kinderen van de Papiermolen

Het begon allemaal met een archeologisch onderzoek bij het verleggen van kabels en leidingen bij zwembad De Papiermolen, voor de ombouw van de zuidelijke ringweg. “Daar was ik als archeoloog bij betrokken", zegt Froukje. "We hoopten vooral resten te vinden van de Helperlinie, de verdedigingslijn aan de zuidkant van de stad. Deze is aangelegd nadat in 1672 Bommen Berend de stad Groningen had belegerd. De Helperlinie bestond onder andere uit een stelsel van droge en natte grachten en verdedigingsbouwwerken. Maar wat we daarvan vonden, was minimaal. Wel kwamen we bijvoorbeeld scherven tegen uit ‘de nieuwe tijd’, dus van de achttiende eeuw en later. En een mestkuil en een beerput. Allemaal sporen van het buurtje De Papiermolen, dat hier tot de jaren vijftig van de vorige eeuw lag. Dus we probeerden met behulp van die vondsten na te gaan hoe dat buurtje er precies uit had gezien. Waar stond de oude molen precies? En waar stonden de huisjes? Tot we ons realiseerden dat er nog mensen moesten leven die daar gewoond hadden of die het nog kenden van vroeger. Daarom hebben we een oproep gedaan in de buurtkrant van Helpman, De Helperbel, en op Facebook. En daar kregen we veel meer reacties op dan we hadden verwacht.”

Molen

Het buurtje De Papiermolen ontstond nadat in 1734 op deze plek een molen was gebouwd, die gebruikt werd voor de productie van papier. Deze locatie, aan de Helperlinie, was uitgekozen omdat de kwaliteit van het water hier zo goed was. De papiermolen bood in 1772 werk aan zo’n negentig mensen. De molen lag buiten de stadsmuren. Vanwege de veiligheid gingen ’s nachts de stadspoorten op slot. Dat was niet handig voor de werknemers van de molen, want voor de papierproductie moest er ook ‘s nachts worden gewerkt. Daarom werden in de jaren veertig van de achttiende eeuw arbeiderswoningen op het terrein van de molen gebouwd. Toen in 1842 de molen werd afgebroken, bleven de huisjes staan.

Wandelaars

De omgeving van de Papiermolenbuurt was ook in trek bij wandelaars uit de stad. Men was even ‘buiten’, de stad uit, en toch was het dichtbij.

Openluchtzwembad

In de jaren 50 van de vorige eeuw koos de gemeente de plek van het vervallen buurtje als de locatie voor het nieuwe openluchtzwembad. De plek was geschikt omdat hier water van hoge kwaliteit opgepompt kon worden. Dat was ook de reden geweest om hier de molen te bouwen. De overgebleven bewoners kregen hulp bij het vinden van een andere woning in de stad. De woningen werden in de periode 1953-1958 afgebroken. Het openluchtzwembad ging in 1955 open.

Oproep

“Veel mensen die op onze oproep reageerden, kenden het buurtje nog van hun wandelingen vroeger”, zegt Froukje. “Ook kwamen we in contact met enkele mensen die nog als kind in de Papiermolenbuurt hadden gewoond. We kregen van alles toegestuurd: foto’s, geboortekaartjes en ook afbeeldingen van schilderijen. Schilders gingen vaak de stad uit om ‘buiten’ te schilderen. Schilders van De Ploeg kwamen regelmatig bij de Papiermolenbuurt, net zoals bij het Blauwborgje aan de noordkant van de stad.”

Gesprekken

Froukje vond de verhalen van de ‘kinderen van de Papiermolen’ zo interessant, dat ze hen is gaan interviewen. “Dat is niet iets wat je als archeoloog normaal gesproken doet. Maar deze mensen willen heel graag hun verhaal vertellen en voor ons was het een goede manier om meer te weten te komen over het buurtje. Zo vonden we in de archieven dat de gebouwen ‘blauw gekalkte muren’ hadden. Maar in de gesprekken bleek dat ze eigenlijk wit waren, met een heel klein beetje blauwsel. Dat wist zelfs onze bouwhistoricus niet.”

“Ook vertelden ze dat ze thuis op klompen liepen, maar daarmee niet op school mochten komen. Omdat de weg naar de Papiermolenbuurt altijd heel modderig was, gingen ze op klompen van huis en trokken bij de Hereweg hun schoenen aan. Bewoners van de Hereweg bewaarden de klompen van de schoolgaande kinderen. Dat is een prachtig verhaal, dat we anders nooit te weten waren gekomen.”

Fototoestel

Ook Ab Sipkes meldde zich. “Zijn vader had vroeger een zaak in radio’s en tv’s aan de Rabenhauptstraat in Groningen. Als veertienjarige had hij de beschikking over een fototoestel. Vanwege zijn voorliefde voor oude gebouwen trok hij er met zijn camera regelmatig op uit. Zo heeft hij ook het buurtje nog op de foto gezet vlak voordat het werd afgebroken. Die foto’s geven ons heel veel informatie. Wat we ook ontdekten, is dat er nog een boom staat die er ten tijde van het buurtje ook al stond. Die boom staat nu op de zonneweide van het zwembad. Zo konden we goed zien waar de woningen hebben gestaan.”

Expositie

Op Open Monumentendag in september vorig jaar hield de gemeente samen met Groninger Archieven een kleine expositie bij het zwembad, op de plek van het buurtje. Daarvoor zijn ook schaalmodellen en 3D-modellen van de woningen gemaakt. In februari heeft Froukje in samenwerking met Groninger Archieven een lezing gegeven over de interviews die ze heeft gehouden met de ´kinderen van de Papiermolen´. “Het was heel boeiend om deze manier allerlei puzzelstukjes te vinden die samen het verhaal van de Papiermolenbuurt vertellen.”