TOEN: het atelier van kunstenaar Siep van den Berg in de theekoepel in het Sterrebos
Bij de aanleg van de zuidelijke ringweg werd in 1964 de theekoepel bij het Sterrebos verplaatst van de westzijde van de Hereweg naar de oostzijde. Op dat moment was de negentiende-eeuwse, monumentale koepel het atelier van beeldend kunstenaar Sijbren Ridsert (Siep) van den Berg (1913-1998).
De theekoepel aan de Hereweg is gebouwd in 1818 als zomerhuis, nabij het pas aangelegde Sterrebos. Dit park had oorspronkelijk de vorm van een ster, met acht lange lanen, lopend vanuit één middelpunt. Het park was vooral bedoeld voor de jacht. Jagers konden vanaf de kruising van de lanen alle kanten op kijken en het wild zien dat de lanen overstak. In 1818 kocht Sebastiaan Mattheus Sigismund de Ranitz een stuk grond pal naast het Sterrebos in Groningen. Hij liet een grote tuin aanleggen met daarin een achtzijdige koepel met rieten dak en overstek. De theekoepel werd geplaatst in het verlengde van de middelste laan van het park, aan de westzijde van de Hereweg, naast de Zuiderbegraafplaats. Zo had je er wandelend door het park uitzicht op.
In 1927 werd de koepel door de nieuwe eigenaar De Haan in gebruik genomen als plek om thee te verkopen aan de bezoekers van het park. In 1937 wilde de eigenaar het gebouwtje uitbreiden met een keuken, maar daar gaf de gemeente geen toestemming voor. De verkoop van thee werd beëindigd en de koepel werd te huur gezet.
Atelier
In 1939 vestigde beeldend kunstenaar Siep van den Berg zijn atelier in de theekoepel, is te lezen in de biografie ‘Dichter bij Siep’ (2014) van Simon Deinum.
Siep ziet kans een eigen atelier te huren en zijn droom te realiseren. Hij krijgt in de loop van 1939 de beschikking over de eerder door kunstschilder W.B. van Marle als atelier gebruikte theekoepel aan de Hereweg in Groningen. (…) Nu kan de vennoot in het bedrijf voor lichtreclame zich, door het afnemen van zijn werkzaamheden voor De Sleutel, bijna helemaal aan het schilderen wijden. Eindelijk!
“Siep gebruikte de koepel van 1939 tot aan zijn huwelijk met Fie Werkman, zomer 1943, uitsluitend als atelier”, licht de biograaf toe. “Na zijn huwelijk woonde hij er tot najaar 1944 met Fie en de in mei 1944 geboren zoon Hendrik Jan Siebrens. Toen de koepel in de schootslinie van de oprukkende bevrijders kwam te liggen, vertrokken ze met de laatste boot van Groningen naar Friesland. Ze woonden tot september 1945 in het gehucht Abbegaasterketting en betrokken daarna de leegstaande woning van hun op 10 april dat jaar gefusilleerde (schoon)vader Hendrik Nicolaas Werkman aan de Prinsesseweg in Groningen.” De theekoepel hield hij aan als atelier, ook toen hij in de jaren 50 naar Amsterdam verhuisde.
Verplaatsen
Toen in de jaren 50 plannen ontstonden voor een grote weg ten zuiden van de Zuiderbegraafplaats, bleek de theekoepel letterlijk in de weg te staan. Gemeentearchivaris Schuitema schreef in 1956 een brief waarin hij inging op de geschiedenis van de Groninger tuinkoepels en de waarde van de tuinkoepel aan de Hereweg. De gemeente besloot de theekoepel te behouden, maar wel te verplaatsen. In 1963 werd de koepel afgebroken en in 1964 op zijn huidige plek aan de Hereweg 122 opnieuw gebouwd. In de biografie ‘Dichter bij Siep’ schrijft Deinum over een bezoek van een journalist van het Nieuwsblad van het Noorden in 1965 aan het net verplaatste atelier van de kunstenaar.
De Koepel had kort daarvoor, vanwege de aanleg van de Weg van de Verenigde Naties (ofwel de zuidelijke ringweg) in ’64, een nieuwe plek gekregen en is verhuisd naar het Sterrebos aan de oostzijde van de Hereweg, een operatie die de gemeente Groningen ƒ 40.000 kost. De klus wordt uitgevoerd door aannemer Groenwold te Haren.
Aannemersbedrijf Knoop en Giezen hangt in opdracht van Jan Martini (architect, mecenas en vriend van Siep, auteur) een verdiepingsvloertje met wenteltrap in de Koepel, zodat Siep er ook kan slapen als hij in Groningen is. Het interieur is geschilderd in primaire kleuren, blauw, rood, geel.
Siep van den Berg overleed in 1998. Hij is in Groningen onder andere bekend van zijn werk De Bloedsomloop bij het Martini Ziekenhuis en muurdecoraties van ketelhuizen in Selwerd.
Toekomst
De theekoepel aan de Hereweg is van algemeen belang vanwege de cultuurhistorische waarde. Door de ombouw van de zuidelijke ringweg wordt het Sterrebos in ere hersteld. De koepel kan op zijn huidige plek blijven staan en heeft straks een bijzondere plek aan de rand van het Zuiderplantsoen.
Bronnen:
Dichter bij Siep. Biografie van Sijbren Ridsert van den Berg (1913-1998) door Simon Deinum.
https://www.groningermonumentenfonds.nl/monumenten/theekoepel-hereweg
https://www.focusgroningen.nl/groningen-herewegbuurt-theekoepel/
www.staatingroningen.nl
Foto’s Siep van den Berg met dank aan Simon Deinum.
Titelfoto: Siep van den Berg bij zijn atelier (1986). Foto: Collectie Groninger Archieven.
Lees ook:
Komend weekend is de A7 dicht voor het verkeer de stad uit richting Hoogkerk/Drachten vanwege werkzaamheden aan het viaduct van de busbaan. Daarnaast planten we groen aan ter hoogte van de Brailleweg. Daarom zijn ook de opritten vanaf de Brailleweg afgesloten.
“Mei 2025 is het zover. Dan planten we het állerlaatste boompje, midden op een plein in het Zuiderplantsoen: voor mij is dat nu al de parel van de stad,” vertelt Johan van Melsen enthousiast. Hij is verantwoordelijk voor al het groen rondom de nieuwe ringweg.
Van dinsdag 26 november 20:00 uur tot woensdag 27 november 06:00 uur werken we in de avond en nacht aan het aanplanten van bomen en rozen en voeren we een rioolinspectie uit rond het Julianaplein. In de nacht van woensdag op donderdag planten we groen aan. Vanwege deze werkzaamheden zijn meerdere afritten en verbindingsbogen dicht bij het Julianplein.’